Hồng mi là loại cây thân cỏ, bông của nó được sử dụng để làm nguyên liệu ủ men tạo nên hương vị đặc trưng của rượu Bắc Hà nổi tiếng. Chúng tôi giới thiệu bạn đọc đôi nét về loài cây nổi tiếng nơi bản Phố này. Cũng như Sapa Lào Cai có nhiều thắng cảnh va đặc sản ngon thì Bắc Hà Lào Cai cũng có nhiều điều khiến bạn tò mò muốn tìm hiểu.
Đang là ngày mùa, phải hẹn nhiều lần chúng tôi mới gặp được bà Sùng Thị Dở, thôn Bản Phố 2A, xã Bản Phố, Bắc Hà, một trong số ít người còn trồng cây hồng mi. Dẫn chúng tôi thăm ruộng hồng mi với những cây cao ngang mặt người, một số bông đã ngả màu vàng đen sắp cho thu hoạch, bà Dở không khỏi ngậm ngùi: “Có lẽ vài năm nữa, mọi người sẽ không còn nhìn thấy hồng mi nữa”. Sở dĩ bà Dở băn khoăn điều này bởi hiện nay, hầu hết các hộ nấu rượu trên địa bàn đã chuyển sang ủ ngô bằng men dạng bột.
Vẻ đẹp hoa hồng mi ở Bắc Hà
Hồng mi là loài cây dễ trồng, không cần nhiều công chăm sóc. Người Mông Bắc Hà thường trồng hồng mi ven bờ nương, hoặc xen canh dưới những tán mận tam hoa, cứ thế cây lớn lên đem theo hy vọng của người làm nghề về những mẻ rượu tràn chum.
Hồng mi được thu hoạch từ tháng 8 – 9 âm lịch, cùng thời điểm gặt lúa mùa. Bông hồng mi được cắt về, phơi khô, đập lấy hạt, sau đó giã thành bột. Người nấu rượu thường nặn bột này thành những bánh men vừa nắm tay, để lên gác bếp dùng cho cả một năm. Rượu ngô ủ bằng men hồng mi được coi là “mỹ tửu” với vị thơm nồng đặc trưng, cao độ mà không đau đầu, rượu hồng mi được phần lớn khách hàng ưa chuộng.
Trước kia, cả Bản Phố mùa này bạt ngàn hồng mi. Hồng mi mọc trên bờ ruộng, dưới rừng mận tam hoa, trước và sau nhà chỗ nào cũng có hồng mi. Mùa thu hoạch hồng mi vui như trảy hội, nếu hồng mi được mùa đồng nghĩa nhiều mẻ rượu ngô được ra lò đủ cung cấp cho ngày tết cận kề. Nhưng ngày nay, không còn nhiều hộ trồng hồng mi nữa. Hồng mi trở thành loài cây “hoài cổ” nhắc mọi người nhớ về một thời rượu ngô Bản Phố được ủ bằng men tự nhiên. Cơn bão thị trường đã khiến người nấu rượu dần lãng quên loài cây bao đời gắn bó với làng nghề.
